فهرست
فصل اول : 6
در ابتدا تعاریفی از توسعه Development 6
در تقسیم بندی توسعه ابتدا به تعریف توسعه سیاسی می پردازیم : 8
نمود توسعه سیاسی در سه سطح قابل تشخیص است : 8
الف ) شاخصهای مثبت توسعه : 10
نقش مثبت نظام سیاسی در روند توسعه : 16
فصل دوم : 17
فصل سوم : 25
فصل چهارم 29
فصل پنجم 32
وضعیت متفقین پس از پایان جنگ : 34
اقتصاد ایران در زمان دکتر محمد مصدق : 36
فصل ششم 42
زنان و اقتصاد در ایران : 47
ساختار طبقاتی ایران : 48
طبقه کارگر : 49
سیاست تسلیحاتی و عدم توسعه سیاسی : 50
فصل هفتم 54
توسعه ا قتصادی ایران  : 54
فصل هشتم 58
دستیابی به تمدن بزرگ شاه : 63
برنامه ریاضت آموزگار : 66
ضعفهایی که توسعه اقتصادی نمود پیدا کرد : 68
موانع توسعه اقتصادی ایران : 68
استراتژی نوسازی شاه و نارسایی ها : 69
مشارکت سیاسی : 72
سیاست حقوق بشر کارتر و برنامه آزاد سازی سیاسی 75
فصل دهم : 80
منابع و مآخذ : (کتابها ) 89
منابع و مآخذ : (مقالات ) 92
 

موضوع :
«بررسی تأثیر صورتبندی قدرت سیاسی بر توسعه سیاسی واقتصادی  ایران طی سالهای 1320 تا 1357 »

متغیر مستقل
صورتبندی قدرت سیاسی
متغیر وابسته
توسعه سیاسی و اقتصادی ایران

سؤال اصلی :
آیا صورتبندی قدرت سیاسی بر فرآیند توسعه سیاسی واقتصادی ایران طی سالهای 1320 تا 1357 تاثیر گذار بوده است ؟

فرضیه اصلی :
با توجه به اینکه ما صورتبندی قدرت سیاسی را طی این دوران با ماهیتی رانتیردر نظر می گیریم ، لذا  بر توسعه چه سیاسی و چه اقتصادی تاثیرات بسزایی داشته است و هرچه از سال 1320 به جلو می رویم و به دهه 1350 می رسیم به لحاظ اقتصادی شاهد رشد اقتصادی و البته بسته شدن فضای سیاسی هستیم که این دو در کنار هم ضمن ناموزون بودن، انتظارات را هم برآورده نساخته و باعث فروپاشی ساختار سیاسی و نظم موجود می گردد.
 فصل اول :
با توجه به اینکه ما می خواهیم توسعه را طی این سالها مورد بررسی قرار دهیم ، لذا لازم است مقدمه ای راجع به مفاهیم  و کلیات توسعه ارائه دهیم .
در ابتدا تعاریفی از توسعه Development
1 . بهبود ، رشد و گسترش همه شرایط و جنبه های مادی و معنوی زندگی اجتماعی .
2 . گسترش ظرفیت نظام اجتماعی برای برآوردن احتیاجات محسوس یک جامعه (امنیت ملی ، آزادی فردی ، مشارکت سیاسی ، برابری اجتماعی ، رشد اقتصادی ، صلح و موا زنه محیط زیست ) ، مجموعه ای از این  احتیاجات است .
3 . فرآیند بهبود بخشیدن به کیفیت زندگی  افراد جامعه .
 با توجه به تعاریف و  ویژگیهایی که ذکر شد می توان تعریفی کلی و جامع تر از توسعه مطرح ساخت .
توسعه عبارت است از رشد هماهنگ و متوازن میان بخشهای اقتصادی ، اجتماعی و سیاسی و فرهنگی به گو نه ای که استفاده مطلوب از منابع و امکانات جهت بهبود کیفی و کمی زندگی مردم را فراهم آورد .
حال  که به مفهومی از توسعه دریافتیم لازم است با کلیاتی پیرامون توسه آشنا شویم .
توسعه بر خلاف نوسازی که دارای حد و غایتی نیست ، اهداف مشخصی را در مدتی معین دنبال می کند و اهداف کیفی را در نظر می گیرد . توسعه در ابتدا در علوم اقتصادی مطرح شد اما به مرور در جامعه شناسی و علوم سیاسی هم مورد توجه قرار گرفت ، چنانکه امروزه  همگان به این نتیجه رسیده اند که توسعه چیزی بیش از نوسازی و رشد اقتصادیست و گذشته از بهبود  سطح مادی زندگی ، عدالت اجتماعی ، آزادیهای سیاسی و بزرگداشت ارزشها و سنتهای بومی را هم در بر می گیرد .
باید نخستین پژوهشگر برجسته ای که مفهوم توسعه را عمیقاً تحلیل کرد لوسین پای دانست . وی نخستین گام را در توسعه سیاسی تکامل نظام دولت ملی می د اند .
از دیدگاه او  توسعه سیاسی دارای 3 ویژگی است :
1 . برابری : مشارکت توده ای ، که در آ ن مردم تبدیل به شهروندان فعال می شوند.
(دستیابی به  مقامات سیاسی با توجه به دستاوردها ، لیاقتها و صلاحیتهاست نه به شکل روال انتصابی در نظامهای اجتماعی سنتی ) .
2 . ظرفیت : توانایی نظام سیاسی در برون داده ها و تأثیر آ ن بر جامعه و  اقتصاد .
(منظور همان شرایط تأثیر گذار بر  اجرای وظایف حکومتی  ، تخصصی کردن حکومت ، عقلانی کرن مدیریت ، و ستمگری دنیایی در جامعه است . )
3 .  تغییر تدریجی : تقسیم کار متعادل در جامعه ، بطور  عمده تغییر تدریجی به ساختار های غیر ا قتداری مرتبط است . جابجایی نخبگان از ویژگیهای تغییر تدریجی است .

در تقسیم بندی توسعه ابتدا به تعریف توسعه سیاسی می پردازیم :
توسعه سیاسی را مطالعه رژیم های جدید ، نقش گسترش یافته حکومتها ، بالا بردن مشارکت سیاسی و توانایی رژیمها برای حفظ نظم در شرایط تحولات پر شتاب ، همچنین رقابت بین دسته های سیاسی ، طبقات و گروههای قومی بر سر قدرت و نیز رقابت در منزلت اجتماعی و ثروت تعریف می کنند .

نمود توسعه سیاسی در سه سطح قابل تشخیص است :
1 . جمعیت  ، 2 . انجام منظم کارهای حکومتی و عمومی ، 3 .  سازمان جامعه مدنی ،
برخی معتقدند پیش شرط  توسعه اقتصادی ،نوسازی سیاسی ، کارکرد دولت ملی ،  توسعه اداری و حقوقی ، مشارکت ودموکراسی است .
لازم به ذکر است توسعه سیاسی دو جنبه دارد ، همچنان که به رشد نهادهای سیاسی و اجتماعی نظر دارد به سیر قهقرایی آ ن نیز می پردازد . از یکسو روند اجتماعی بوجود آمده ، تقویت و تثبیت می گردد و از سوی دیگر بی ثباتی ساختارها افزونتر می شود . اگر نظام سیاسی به دموکراتیزه کردن شتاب بخشد در راستای تحقق توسعه سیاسی پیش رفته وجنبه مثبت دارد . اما  اگر نتواند نهادهای دموکراتیک را مشخص کند در یک سیر قهقرایی فرو خواهد رفت .
اساساً از پایان جنگ دوم جهانی به بعد مفهوم توسعه برای کشورهای مختلف آفریقایی ، آسیایی و آمریکای لاتین و ممالک دریای حوزه کارائیب و جنوب  اقیانوس آرام  اهمیت فراوان یافته و همواره مترادف با تغییرات سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی  ارزیابی شده است .
در ابتدا پیدایش مفهوم توسعه و تمرکز آن بر رشد اقتصادی و دفاع از ضرور ت اهمیت بیشتر بر ا قتصاد قرار داشت اما در چهار دهه نخست قرن بیست حوزه شمول این مفهوم گستردگی زیادی یافته و مسا ئل سیاسی و اجتماعی بویژه اهداف رفاهی را در بر می گرفت .
فرآیند توسعه در تمامی جوامع توسعه یافته نخست در بخش اقتصادی و با رشد  اقتصادی آغاز گردید . چنین رشدی با افزایش مداوم تولید سرانه و طبیعتاً با فزونی مستمر درآمد سرانه توأم بود و این جوامع توانستند با افزایش متوالی تولید از مرحله رشد گسترده به مرحله رشد متراکم برسند . به موازات ایجاد توسعه اقتصادی برداشتهای  افراد جامعه نیز از نحوه زندگی تغییر می کند . همچنین برای استحکام و تداوم توسعه اقتصادی لازم است که در گرایشها و عقاید عمومی نیز دگرگونیهایی حاصل آید که چنین امری تغییر در مؤسسات و نهادهای  اجتماعی را برای همسو نمودن آ نها با پیشرفتهای اقتصادی در پی ، و بدین صورت توسعه اجتماعی هم  تحقق می یابد . اما پویش توسعه در اینجا متوقف نمی گردد بلکه جهت مستحکم تر شدن و ادامه بقای توسعه  اقتصادی و اجتماعی ،تسری آن به بخش سیاسی هر جامعه لازم می باشد . در این بخش استکه برداشتهای عمومی نسبت به قدرت سیاسی و نحوه  اعمال و تقسیم آ ن و همینطور چگونگی رابطه میان گروههای صاحب قدرت سیاسی با توده های فاقد قدرت و نحوه مشروعیت یافتن نظام سیاسی و میزان آن دگرگون شده و با زمینه های اجتماعی و اقتصادی همخوانی یافته و بدین ترتیب جامعه ای توسعه یافته را به منصه ظهور می رساند .
با توجه به اهمیت توسعه اقتصادی جا دارد تعریفی ساده اما کلی از مفهوم توسعه اقتصادی ارائه دهیم .
توسعه اقتصادی روندیست که طی آن تولید یا درآمد ملی واقعی یک کشور در یک دوره دراز مدت از طریق افزایش بازدهی سرانه افزایش پیدا کند و باعث بالارفتن سطح رفاه مردم گردد .
منظور از تولید ملی واقعی : مجموع ارزش کالاها و خدمات تولید شده در اقتصاد کشور که بر اساس قیمتهای ثابت ارزیابی شده اند . توسعه اقتصادی غالباً با روند صنعتی شدن و شهرنشینی همراه است که از شاخصها و معیارهای توسعه اقتصادی محسوب می شود . توسعه اقتصادی نه تنها به معنی افزایش تولید و  درآمد ملی در درازمدت است ، بلکه شامل تغییراتی از قبیل تغییر در ساختار تولیدات ، تغییر در تکنولوژی تولید و تغییر در طرز فکر اجتماعی و فرهنگی جامعه هم می شود .
حال باید دید شاخصهای مثبت و منفی توسعه چیست ؟
الف ) شاخصهای مثبت توسعه :
1 . یکپارچگی سرزمینی  ، 2- یکپارچگی ملی  (شکل گیری ملت ) ، 3- انتخابات آزاد ، 4- مشارکت بیشتر مردم در روند های سیاسی ، 5- مشارکت مردم در هیئتهای تصمیم گیری ، 6- ثبات دموکراتیک ، 7- آزادی و رشد مطبوعات ، 8- تمرکز زدایی سیاسی و اداری ، 9- گسترش  امکانات آموزشی ، 10- تعهدات عمومی ، 11- کنترل جنبشهای مخالف (بردباری –ناراضیان)، 12- مسئولیت حاکمان در برابر مدرم ، 13- استقلال قوه قضاییه و حاکمیت قانون
ب ) شاخصهای منفی توسعه که البته منجر به فروپاشی سیا سی نیز می گردد .
1- عدم رعایت قوانین و انتخابات تقلبی ، 2- تظاهرات اعتراض آمیز همراه با خشونت ، 3- فعالیتهای مسلحانه و زیرزمینی و آشوبهای مخالفان ، 4- فساد سیاسی بخاطر منافع شخصی ، 5- سرکوبی ناراضیان ، 6- بت شدن فرمانروایان ، 7- تکریم ایدئولوژی رسمی و حاکم ، 8- سوء قصد های سیاسی ، 9- فساد و سوء مدیریت ، 10- مداخله خارجی در امور داخلی کشور .
هدف از ذکر تمامی مباحث بالا ، دستیابی به توسعه است . اما این توسعه خود دارای چه اهدافیست ؟
1 . دستیابی به رشد اقتصادی : یعنی رشد تولید سرانه جمعیت و در شکل کلان رشد سالانه تولید ناخالص ملی . این امر هدف اولیه برنامه ریزان اقتصادی طی دهه های پیش بود که بدلیل لاینحل ماندن مشکل فقر اجتماعی ، مسئله توزیع درآمد و وعدالت نیز مورد توجه قرار گرفت .
2 . کاهش فقر مطلق : کاهش میزان جمعیتی که پایین تر از سطح استاندارد رفاه زندگی می کنند . روی دیگر این مسئله کم کردن نابرابری یعنی  اختلاف درآمد و ثروت میان مردم است .
3 . گسترش خدمات اجتماعی : همچون دسترسی عمومی به آموزش ، بهداشت ، ارتباطات و اطلاعات .
 4.  گسترش دموکراسی و مشارکت اجتماعی : بعنوان عامل تحکیم بخش و تضمین کننده توسعه اقتصادی .
اما یگانه هدف توسعه حصول جامعه ایست که انسانها در آن اصل اساسی اند و می‌توانند نیازهای مادی و معنوی خود را به نحو رضایتبخشی برآورند .
توسعه دارای ابعاد مختلفی است که جهت یادآوری مختصراً  به ذکر آنها می پردازیم :
1- توسعه اقتصادی  ، 2- توسعه سیاسی ، 3- توسعه اجتماعی ، 4- توسعه فرهنگی
الف ) توسعه اقتصادی : تغییرات و دگرگونی های ساختی در اقتصاد کشور در چهارچوب  نظام ارزشهای سیاسی و اجتماعی حاکم برجامعه می باشد .
شاخصهای توسعه اقتصادی : افزایش تولید ناخالص ملی ، سهم بخشهای عمده اقتصادی (کشاورزی – صنعتی – خدمات ) در تولید ناخالص ملی ، رشد تولید ناخالص داخلی سرانه ، پایین بودن میزان  تورم سالانه ، رشد سالانه  صادرات نسبت به تولید ناخالص داخلی ، افزایش مازاد بودجه دولت نسبت به تولید ناخالص داخلی و . . .

برای دستیابی به اهداف توسعه اقتصادی دو استراتژی در نظر گرفته می شود :
1- جایگزینی واردات : تشویق صنایع داخلی به امید نرخ رشد اقتصادی و افزایش سطح اشتغال .
2- استراتژی توسعه صادرات :  در این استراتژی به دلیل عدم موفقیت در جایگزینی واردات گرایش اقتصاد از سیاست درون نگری به برون نگری معطوف می شود و گسترش صا درات از طریق استفاده از مکانیسم بازار و افزایش فروش به بازارهای خارجی مد نظر قرار می گیرد .
ب ) توسعه اجتماعی – فرهنگی : به اعمال مجموعه سیاستهایی اطلاق می شود که موجب بهبود کیفی سطح زندگی عموم مردم در یک جامعه می شود . فرآیند جهت گیری ، سیاستگذاری و ایجاد هماهنگی در برنامه هایی که موجبات بهزیستی انسان را فراهم می آورد . مثل آموزش ، پرورش ، بهداشت ، تأمین ا جتماعی ، مسکن ، اشتغال ، ا منیت و . . .
ج ) توسعه سیاسی : روشها و خط مشیهای سیاسی که رشد اقتصادی را در کشورهای در حال توسعه هموار می سازد .
با توجه به اینکه رشد اقتصادی پایه گذار توسعه می باشد لازم است ارتباط میان رشد  اقتصادی و توسعه را نیز مورد بررسی قرار دهیم .
رشد اقتصادی در واقع زمینه ساز پیدایش توسه در جوامع می باشد . علمای اقتصادی معتقدند باید رشد و توسه اقتصادی را مترادف با هم در نظر گرفت . حال انکه در نظر علمای علم سیاست مفهوم توسعه فراگیرتر و جامع تر از مفهوم رشد بوده و از طریق دسیتابی به رشد اقتصادی  می توان شرایط لازم جهت رسیدن به توسعه را فراهم کرد . اما امکان عدم حصول به توسعه پس از تحصیل رشد اقتصادی هم منتفی نبوده و امکان دارد یک جامعه در همان مرحله رشد متوقف شود و هرگز به توسعه نرسد .
آرتور لوئیس 3 اصل را برای دستیابی به رشد و توسعه  اقتصادی مطرح ساخته است :
1 . افزایش کوششها جهت بهره وری اقتصادی از طریق کاهش هزینه ها و افزایش سود و بالابردن بازده تولید .
2. افزایش آگاهیها و فعالیتها بویژه در بخش تولید .
3. ازدیاد مبالغ سرمایه یا دیگر منابع لازم اقتصادی  جز از راه افزایش درآمدها و سپس انباشت و تراکم سرمایه و در مرحله بعد از آن ، سرمایه گذاری جهت افزایش تولید و رسیدن به توسعه اقتصادی .
تجلی نخستین نشانه بارز توسعه همانا رشد  اقتصادی و افزایش درآمد ملی است و از سوی دیگر در تمامی جوامع جهان سومی و در حال توسعه به دلایل متنوع تاریخی و اجتماعی این  عنصر و امر سیاسی است که نقش اساسی و تعیین کننده در تشکیل کشور ، استحکام ملی ، تعیین جایگاه ، تقسیم امکانات و رتبه بندی گروهها و سایر عوامل و  عناصر موجود در جامعه را بعهده دارد .

در پایان مباحث و کلیات توسعه نقش های منفی و مثبت نظام سیاسی در روند توسعه را بر می شماریم . ابتدا نقش منفی نظام سیاسی در روند توسعه .
1 . ضعیف باقی گذاردن و عدم تقویت قانون و نظم در  جامعه . 2- فساد در دستگاههای اجرایی ، 3- چپاول و غارت طبقات مختلف بویژه طبقه سرمایه دار ،
4- استثمار تمامی طبقات و ممانعت از ترقی و پیشرفت مادی و معنوی آنها ، 5- استفاده نادرست و نابودی امکانات و دارایی های خارجی همچون سرمایه ها ، مهارت ها و افکار و آراء جدید ، 6- ضعف در فراهم آوردن انگیزه های لازم و عدم ایجاد حس همکاری و مراقبت از آن بخشهای اقتصادی در روند توسه که ممکن است مورد هجوم قرار گرفته و صدمه ببیند . 7- مقرارت بی دلیل محدود کنند ه فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی ، 8-  تحمیل مالیاتها و عوارض و وظایف سنگین بطور مستبدانه و دلبخواه از سوی حکومت وضع شده ، میزان آن متغیر بوده و نابود کننده انگیزه ...

 کتاب نامه
الف – کتب فارسی
1-    اچ- مای، لودویگ، آشنایی با علم اقتصاد، ترجمه علی اصغر هدایتی، چاپ اول، کتابهای جیبی، 1350.
2-    آملی جوادی، ولایت فقیه، چاپ سوم، قم، نشر اسراء، 1381.
3-    ابوالحمد،عبدالحمید مبانی سیاست، چاپ هفتم، تهران، نشر توس 1376
4-    ابراهامیان یرواند، ایران بین دو انقلاب، ترجمه احمد گل محمدی، محمد فتاحی و لیلایی، چاپ نهم، تهران، نشر نی 1383 
5-    ازغندی علیرضا ، نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب، چاپ دوم، تهران نشر قومس
6-    ارسطو، سیاست، مترجم حمید عنایت، چاپ اول، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1381.
7-    اقبالی علیرضا ، تفکر اقتصادی احزاب و گروههای سیاسی در ایران، چاپ اول، تهران، چاپخش 1381 .
8-    استریکلند. وی.ا. آر. جانسوت، ال.وید، مقدمه ای بر تحلیل سیاسی، ترجمه علی معنوی، چاپ اول، تهران، نشر اگر، 1380.
9-    آریان پور- ا.ح، آیین پژوهش، چاپ اول، تهران، نشر گستره، 1378.
10-    احمدی امویی بهمن ، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی، چاپ دوم، تهران، نشر گام نو، 1383.
11-    الرو مارتین ، بوروکراسی در هفت مفهوم، ترجمه ابوالفضل صادق‌پور و حبیب الله بهزادی- چاپ دوم- تهران، انتشارات دانشگاه تهران 1355
12-    بشیریه حسین ، جامعه¬شناسی سیاسی، چاپ چهارم، تهران، نشر نی 1377
13-    بشیریه حسین ، سیری در نظریه¬های جدید در علوم سیاسی، چاپ دوم، تهران مؤسسه نشر علوم نوین 1379
14-    بار رمون ، اقتصاد سیاسی، ترجمه منوچهر فرهنگ، چاپ اول، تهران، انتشارات سروش، 1367
15-    بدیع برتران ، توسعه سیاسی، ترجمه¬ی احمد نقیب¬زاده، تهران، قومس 1383
16-    باربر ویلیام جی، سیر اندیشه¬های اقتصادی، ترجمه حبیب الله تیموری، چاپ اول تهران، انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی 1370
17-    بیژنی مریم ، فکر آزادی مطبوعات، چاپ اول، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها، 1384
18-    پوپر کارل ، اسطوره¬ی چارچوب در دفاع از علم و عقلانیت، ترجمه علی پایا چاپ اول، تهران، نشر طرح نو 1379
19-    پهلوان عاطفه ، آزادی و دموکراسی در اندیشه امام خمینی (ره)، تهران، موسسه نشر و تحقیقات ذکر
20-    پاکدامن رضا ، جنبه‌های کاربردی خصوصی، چاپ اول، تهران، نشر مجد، 1374
21-    پور جعفر اسماعیل ، مانیقست تحولات سیاسی ایران، چاپ اول، تهران، انتشارات مذاکره 1382
22-    تراسبی دیوید، اقتصاد و فرهنگ،  ترجمه کاظم فرهادی، چاپ دوم، تهران، نشر نی، 1385
23-    تاوانی ر.ه.، دین و ظهور سرمایه داری، ترجمه احمد خزاعی، چاپ اول، تهران، نشر مرکز
24-    تاجیک محمدرضا ، تجربه بازی سیاسی در میان ایرانیان، چاپ دوم تهران، نشر نی 1382
25-    تقوی مهدی ، مبانی علم اقتصاد، چاپ دوم، تهران، مرکز آموزش و پژوهش صنایع ایران، 1372
26-    تفضلی فریدون ، انقلاب کینزی از دیدگاه رشد و توسعه اقتصادی، چاپ اول تهران، نشر نی 1372


27-    تافلر آلوین ، جابجایی قدرت، ترجمه شهیندخت خوارزمی، تهران، نشر سیمرغ
28-    چیلکوت رونالد ، نظریه¬های سیاست مقایسه¬ای، چاپ اول، تهران نشر مؤسسه خدمات فرهنگی رسا 1377
29-    خمینی روح ا...، صحیفه نور، ج 14، تهران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
30-    خاطرات محرمانه امیر اسدالله علم، گفتگوی من با شاه، ترجمه گروه مترجمان، جلد اول، تهران انتشارات طرح نو 1371
31-    خور  مارتین ، جهانی شدن و جنوب، برخی مباحث انتقادی، ترجمه احمد ساعی چاپ اول، تهران، نشر قومس 1383
32-    دوورژه موریس ، جامعه¬شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی، چاپ چهارم، انتشارات دانشگاه تهران 1376
33-    دوورژه موریس ، اصول علم سیاست، ترجمه ابوالفضل قاضی شریعت پناهی چاپ اول، تهران، نشر دادگستر 1376
34-    دوورژه موریس ، بایسته¬های جامعه¬شناسی سیاسی، ترجمه ابوالفضل قاضی شریعت پناهی، چاپ دوم، تهران، نشر دادگستر 1378
35-    دورانت ویل ، لذات فلسفه، ترجمه عباس زریاب، چاپ هشتم، تهران  انتشارات علمی و فرهنگی 1383
36-    دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، مبانی اقتصد اسلامی،چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت، 1382
37-    دوئرتی  جیمز – فالتزگراف رابرت ، نظریه¬های متعارض در روابط بین¬الملل، ترجمه علی¬رضا طیب، وحید بزرگی، چاپ دوم، جلد دوم، تهران نشر قومس 1376
38-    رشیدی علی ، اقتصاد مردم سالار بستر رشد جامعه مدنی، چاپ اول، تهران، نشر آوای نور 1377
39-    رزاقی، ابراهیم نقدی بر خصوص سازی ایران، چاپ اول، تهران، رسا 1376
40-    رزاقی ابراهیم ، الگوی برای توسعه اقتصادی، تهران، نشر توسعه 1370
41-    رفیعی محمدحسین ، توسعه ایران، چاپ اول، تهران، نشر صمدیه، بی‌تا.
42-    روزبهان محمود ، تئوری اقتصاد کلان (2)، چاپ سوم، انتشارات تابان 1380
43-    روزبهان محمود ، مبانی توسعه اقتصادی، چاپ دهم، تهران، انتشارات تابان 1384
44-    روریش ویلفرید ، سیاست به مثابه¬ی علم، ترجمه ملک یحیی صلاحی چاپ دوم تهران انتشارات سمت 1376
45-    رضا قلی علی ، جامعه¬شناسی نخبه¬کشی، تهران، نشر نی، 1377
46-    زاک آن ماژر ، روش های سیاست پژوهی، چاپ اول، تهران، انتشارات بنیان، 1379
47-    زندی حقیقی منوچهر ، اقتصاد، فنون جدید تجزیه و تحلیل اقتصادی، انتشارات دانشگاه تهران 1369
48-    زندی حقیقی  منوچهر ، اقتصاد مالیه¬ی عمومی، چاپ ششم، تهران انتشارات مدرسه عالی بیمه ایران، 1355
49-    زیبا کلام صادق ، سنت و مدرنیته، چاپ اول، تهران، انتشارات روزنه 1377
50-    زیبا کلام صادق ، مقدمه ای بر انقلاب اسلامی، چاپ پنجم، تهران، نشر روزنه 1384
51-    سیلونه اینیا تیسیو ، مکتب دیکتاتوری¬ها، ترجمه¬ی مهدی سحابی، تهران، انتشارات خوارزمی 1362
52-    ستاری فر محمد ، درآمدی بر سرمایه و توسعه، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، 1374
53-    سیف احمد ، اقتصاد ایران در قرن نوزدهم، چاپ اول، تهران، نشر چشمه،1373
54-    سیف احمد ، مقدمه¬ای بر اقتصاد سیاسی، چاپ اول، تهران، نشر نی 1376
55-    ساعی احمد ، مسائل سیاسی- اقتصادی جهان سوم، چاپ دوم تهران انتشارات سمت 1378
56-    ساعی احمد ، درآمدی بر شناخت مسائل اقتصادی- سیاسی جهان سوم، سیاست، قدرت و نابرابری، چاپ دوم، تهران، نشر قومس 1375 
57-    ساعی احمد ، نظریه¬های امپریالیسم، چاپ اول، تهران، نشر قومس 1376
58-    ستاری فر محمد ، درآمدی بر سرمایه و توسعه، تهران، انتشارات دانشگاه علامه طباطبائی، 1374
59-    سریع القلم محمود ، توسعه جهان سوم و نظام بین الملل، چاپ سوم، تهران انتشارات سفیر 1375
60-    شانه¬چی محسن ، تمرکزگرایی و توسعه¬نیافتگی در ایران معاصر، چاپ اول، تهران، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا، 1379
61-    عالم عبدالرحمان ، بنیادهای علم سیاست، چاپ سیزدهم، تهران، نشر نی 1384
62-    عمید زنجانی عباسعلی، مبانی اندیشه سیاسی اسلام، تهران، نشر اندیشه
63-    عمر چپرا محمد، اسلام و چالش اقتصادی ، مترجمین سیدحسین میرمعزی، علی اصغر هادوی نیا، احمدعلی یوسفی، ناصر جهانیان.
64-    عظیمی (آرانی)حسین ، مدارهای توسعه¬نیافتگی در اقتصاد ایران، چاپ اول، تهران نشر نی، 1371
65-    عبدالهاشم یعقوبی، مجموعه قوانین و مقررات سیاسی، چاپ اول، تهران، نشر سلسله، 1378
66-    فوران جان ، مقاومت شکننده تاریخ تحولات اجتماعی ایران، ترجمه احمد تدین، چاپ چهارم، تهران، رسا
67-    فروغی محمدعلی ، اصول علم ثروت ملل، چاپ اول، تهران نشر فرزان 1377
68-    فارسون سمیع –مشایخی مهرداد ، فرهنگ سیاسی در جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، تهران، نشر فرزانگان 1379
69-    قوام سید عبدالعلی ، اصول سیاست خارجی و سیاست بین¬الملل، چاپ نهم، تهران انتشارات سمت 1383
70-    قُرشی  انور، اقبال ، نظام اقتصادی و اجتماعی اسلام، ترجمه سید علی اصغر هدایتی چاپ اول، نشر بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران ، 1369
71-    قادری حاتم ، اندیشه¬های سیاسی در قرن بیستم، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت 1379
72-    کرونین استفانی، رضاشاه و شکل گیری ایران نوین، ترجمه‌ی مرتضی تاقب فر، چاپ اول، تهران، 1383
73-    کلوانی  عباس ، توسعه اقتصادی و تغییر و تحولات اجتماعی، چاپ اول، تهران انتشارات مانی 1378
74-    کردزاده کرمانی محمد ، اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی ایران، چاپ اول، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1380
75-    گرامشی آنتونیو، دولت و جامعه مدنی، ترجمه‌ی دکتر عباس میدانی، چاپ اول، تهران، نشر اختران، 1383.
76-    گریفن کیت و جیمز جفری، انتقال به توسعه عادلانه، چاپ اول، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1368
77-    لارسون توماس ، اسکیدمور دیوید ، اقتصاد سیاسی بین الملل، ترجمه احمد ساعی، مهدی تقوی، چاپ سوم، تهران، نشر قومس، 1383
78-    لنکستر  لین و. ، خداوندان اندیشه سیاسی، ترجمه علی رامین، جلد سوم، چاپ اول تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376 
79-    فردریک لیست، نظام ملی اقتصاد سیاسی، ترجمه ناصر معتمدی، چاپ دوم، تهران دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1372
80-    لیست فردریک ، خطوط کلی نظام آمریکایی اقتصاد سیاسی، ترجمه ناصر معتمدی چاپ اول، تهران، سهامی انتشار 1380
81-    لمتون.  آن . کی. اس. ، نظریه دولت در ایران، ترجمه چنگیز پهلوان چاپ اول، تهران، نشرگیو
82-    لفت ویچ آدریان ، دولت¬های توسعه¬گرا، ترجمه جواد افشار کهن، چاپ اول انتشارات نی نگار 1385
83-    لُش دیتر ، اقتصاد بازار اجتماعی تجربه آلمان، ترجمه علی اکبر نیکو اقبال، چاپ اول انتشارات سمت، 1379
84-    لفت ویچ – اچ – ریچارد، سیستم قیمت ها و تخصیص منابع تولیدی، ترجمه میرنظام سجادی، چاپ سوم، تهران، دانشگاه علامه طباطبایی، 1372.
85-    مایلی محمدرضا، نظام سیاسی و توسعه، چاپ اول، تهران، نشر ارائه 1378
86-    مدنی سید جلال الدین ، تاریخ سیاسی معاصر ایران، جلد دوم، تهران، انتشارات اسلامی 1361
87-    مایر. جرالد ام، سیزر دادلی، پیشگامان توسعه، ترجمه سیدعلی اصغر هدایتی – یاسری، چاپ اول، تهران، سمت، 1368.
88-    ملکم سرجان ، تاریخ ایران، ترجمه¬ی میرزا حیرت، تهران، انتشارات سعدی
89-    مور برینگتن، ریشه های اجتماعی دیکتاتوری و دموکراسی، ترجمه حسین بشیریه، چاپ اول، تهران، مرکز نشر دانشگاهی ، 1369.
90-    مصباح یزدی محمد تقی، نظریه حقوقی اسلام، قم، انتشارات آموزش و پژوهشی امام خمینی 1380
91-    مصباح یزدی محمد تقی ، حقوق و سیاست در قرآن، قم، انتشارات آموزش و پژوهشی امام خمینی 1379
92-    متوسلی محمود ، خصوصی سازی یا ترکیب مطلوب دولت و بازار، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، 1373
93-    متوسلی محمد ، توسعه اقتصادی، چاپ اول، تهران، انتشارات سمت، 1382
94-    میر جرالد ، از اقتصاد کلاسیک تا اقتصاد توسعه، ترجمه غلامرضا آزاد ارمکی 1375
95-    مؤمنی فرشاد ، کالبد شناسی یک برنامه توسعه، چاپ اول، تهران، موسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس، 1374
96-    نقیب¬زاده احمد ، درآمدی بر جامعه¬شناسی سیاسی، چاپ دوم، تهران، انتشارات سمت
97-    نخعی هادی ، توافق و تزاحم منافع ملی و مصالح اسلامی، چاپ اول، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی، 1376
98-    وود اندروهی ، درآمدی بر ایدئولوژی‌های سیاسی،ترجمه محمد رفیعی مهرآبادی، چاپ اول، تهران، انتشارات وزارت امور خارجه، 1379
99-    والتون جورج، نظام های اقتصادی و اجتماع، ترجمه منوچهر ناهید، تهران، چاپ دانشگاه، تهران 1358.
100-    هابز توماس ، لویاتان، ترجمه حسین بشیریه، چاپ اول، تهران 1380
101-    همایون کاتوزیان محمدعلی ، اقتصاد سیاسی ایران، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، چاپ هفتم، تهران، نشر مرکز 1379
102-    همایون کاتوزیان محمدعلی ، دولت و جامعه در ایران، انقراض قاجار و استقرار پهلوی ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز 1379
103-    همایون کاتوزیان محمدعلی ، تضاد دولت و ملت، نظریه تاریخ و سیاست در ایران، ترجمه علیرضا طیب، چاپ دوم 1381
104-    هانت. ای. ک. ، تکامل نهادها و ایدئولوژی¬های اقتصادی، ترجمه سهراب بهداد چاپ اول، تهران، نشر آکه 1381

 ب – کتب انگلیسی:
1-    Ali Rahnama, Farhad Namani The Securlar Miracle, Religion, Pilitics and economic Polity in Iran zed Book LTD, London
2-    B.D. Gupta. Walfare State in India (New Delhi: chand and co, 1963)
3-    Cot Tom,Richard  Natonalism in Iran Updated Through 1978 University of pitsburgh press. U.S. 1979.
4-    D. Apter, the politics of modernization, Chicago university press
5-    David Easton An Approach to the Analisis of political system "world politics" 1957
6-    David Ricardo, "Principles of Political Economy and Taxation", Gonner (London: George Bell, 1891)
7-    D. L. Hobman, The walfare state 2nd ed. (London: Allen and Unwin, 1971)
8-    John Stuart Mill; Principles of Political Economy, London, the colonial, 1900
9-    Karl Marx Fredrich Engels, The Communist Manifesto in Arthur P, Mendel, Essential works of Marx is m, New York Bantam, 1965
10-    Robert Solow, Acontrlution to Theory of Economic Growth, Quarterly Journal of Economics, 1956

ج – مقالات و نشریات
1- رزاقی ابراهیم، نقدی بر دیدگاه برنامه دوم توسعه سیاست خصوصی سازی، اطلاعات سیاسی – اقتصادی شماره 84
2- روزنامه دنیای اقتصاد مورخه 1/10/1383 و 25/4/1384
3- روزنامه شرق مورخه 23/5/1384
4- نامه ده استاد دانشگاه به رئیس جمهور خاتمی، جهانی سازی یک هشدار و هشت راهکار شماره نامه 30713، 1382
5- همایون کاتوزیان محمدعلی، حکومت خودکامه، نظریه ای تطبیقی ، اطلاعات سیاسی – اقتصادی شماره 118-117